De hoeveelheid nepnieuws neemt toe. Nepnieuws is misleidend en vormt volgens de Europese Commissie een bedreiging voor de democratie. Het is daarom van belang om nepnieuws tegen te gaan. Zou AI hier misschien bij kunnen helpen? En zijn factchecks eigenlijk wel zo effectief als wordt gedacht? Emma Verheij schreef er haar bachelorthesis over en verwerkte haar bevindingen in een blog voor SWOCC.
Wanneer iemand een nieuwsartikel geloofwaardig acht, is het waarschijnlijk dat hij of zij het artikel zal verspreiden. Ingeval van nepnieuws zouden factchecks kunnen helpen bij het verminderen van de geloofwaardigheid van een nepnieuwsbericht. Als mensen geconfronteerd worden met de misleiding, kan dit ervoor zorgen dat ze het artikel minder snel delen.
Door verificatie zou er veel meer nepnieuws kunnen worden gecontroleerd. Een oplossing zou een algoritme kunnen zijn dat op internet zoekt naar verifieerbare claims en de informatie vergelijkt met andere bronnen om zo de juistheid te beoordelen. Uit onderzoek blijkt dat mensen AI als objectief en onbevooroordeeld inschatten, wat recht tegenover de achterdocht voor adviezen van experts staat. Toch blijft er scepsis bestaan over de volledige automatisering van het factcheckingproces, omdat AI mogelijk de nuance mist die een mens wel heeft. Ook blijkt niet iedereen even vatbaar voor nepnieuws. Mensen met een hoge mate van nieuwsmediageletterdheid kunnen nepnieuws kritischer lezen. Hierdoor neemt de geloofwaardigheid van nepnieuwsverhalen af en hebben zij wellicht minder baat bij een factcheck dan mensen met een lage mate van nieuwsmediageletterdheid.
Mediageletterd
In haar studie onderzocht Emma Verheij hoe het type factchecker (AI, menselijk of geen) de waargenomen geloofwaardigheid van het gefactcheckte nepnieuwsbericht beïnvloedt. Ook keek ze naar de mate waarin nieuwsmediageletterdheid dit effect verandert. Er vond een experiment plaats onder volwassen Nederlanders. Er werd een survey uitgestuurd waarbij de participanten bij een van de drie typen factcheckers werden ingedeeld. Zij zagen allemaal hetzelfde nepnieuwsartikel. Het enige verschil was dat er bij één groep een factcheck door AI werd gedaan, bij de andere groep een factcheck door een mens (de redactie) en bij de laatste groep helemaal geen factcheck. Wanneer ze klaar waren met het lezen van het artikel, werd de geloofwaardigheid van het nepnieuwsartikel gemeten.
Hierna werden de verschillen tussen de drie groepen geanalyseerd. Ook werd de mate van nieuwsmediageletterdheid vooraf gemeten, zodat deze kon worden meegenomen in de analyse.
Effect
De conclusie is dat het tonen van een factcheck ervoor zorgt dat men het nepnieuwsbericht als minder geloofwaardig ervaart. Dus factchecks zijn effectief in het verminderen van de geloofwaardigheid van een nepnieuwsbericht, waardoor het bericht minder snel verspreid zal worden. Maar er is geen effect gevonden van het type factchecker. Of de factcheck door AI of een mens wordt uitgevoerd, maakt volgens dit onderzoek geen verschil in de geloofwaardigheid van het nieuwsbericht. Ook beïnvloedt de mate van nieuwsmediageletterdheid deze effecten niet.
Geloofwaardigheid
Dus, zou AI een rol kunnen spelen bij het bestrijden van nepnieuws? Ja, dat kan. Volgens dit onderzoek is er geen verschil in de geloofwaardigheid van nepnieuws wanneer het gefactcheckt is door AI of een mens. Een factcheck door AI is dus niet overtuigender dan die van een mens, maar door het inzetten van AI zou er wel meer nepnieuws gecontroleerd kunnen worden. En, volgens het onderzoek zijn factchecks daadwerkelijk effectief bij het verminderen van de geloofwaardigheid van nepnieuwsberichten. Ze drukken mensen met de neus op de feiten.
Dit artikel is gebaseerd op de bachelorthesis van Emma Verweij, student Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Zij won er de SWOCC Blogwedstrijd 2024 (1ste editie) mee.
Meer informatie over SWOCC op www.swocc.nl