Als de stembussen sluiten is daar om 21.00 uur: de uitslag van de exitpoll. In 1967 werd de eerste exitpoll gehouden. Inmiddels is de exitpoll een vast onderdeel van de verkiezingsuitzending van de NOS. Ipsos voert bij vrijwel alle verkiezingen een exitpoll voor de NOS uit.
Bij deze Provinciale Statenverkiezingen voerde Ipsos in opdracht van de NOS maar liefst 4 verschillende exitpolls uit. Op basis van deze exitpolls komt, vlak na sluiting van de stembussen een indicatie van de opkomst en de uitslag in de provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland. De vierde exitpoll betreft een landelijke exitpoll die een indicatie van de landelijke opkomst en de uitslag in term van Eerste Kamerzetels geeft.
Exitpolls voor de provincies
De exitpolls voor de provincies worden in 25 stembureaus per provincie uitgevoerd. In totaal is Ipsos in 75 verschillende stembureaus verspreid over Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland aanwezig op de verkiezingsdag.
Voor deze stembureaus zijn tezamen ruim 118.000 kiesgerechtigden uitgenodigd om hun stem uit te komen brengen voor de Provinciale Statenverkiezingen. Deze stembureaus waar de exitpolls worden uitgevoerd, vormen samen een goede dwarsdoorsnede van alle stembureaus in de betreffende provincie. Daarbij is onder andere gelet op de diversiteit van de kiesgerechtigden en de verdeling van de stembureaus over de provincie.
Het resultaat van de provinciale exitpolls is een indicatie van de opkomst en de verkiezingsuitslag, zowel uitgedrukt in percentages als in zetelaantallen (in de Provinciale Staten). Daarbij moet rekening worden gehouden met bijbehorende onderzoeksmarges. De gemiddelde marge is 1 zetel. In de praktijk kan het ook voorkomen dat er 2 zetels verschil zijn bij een partij.
Landelijke exitpoll voor de Eerste Kamer
Naast de drie provinciale exitpolls voerde Ipsos op de verkiezingsdag ook een landelijke exitpoll uit om de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen te vertalen naar een landelijk beeld in termen van Eerste Kamerzetels. Voor deze exitpoll gebruikt Ipsos de uitslagen van de exitpolls in Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland, en heeft het daarnaast nog eens 30 extra stembureaus geselecteerd verspreid over de rest van de Nederlandse provincies. Alles bij elkaar genomen is Ipsos in 105 stembureaus aanwezig geweest.
Deze stembureaus vormen samen een goede dwarsdoorsnede van alle stembureaus in Nederland. Voor deze stembureaus zijn tezamen ruim 160.000 kiesgerechtigden uitgenodigd om hun stem uit te komen brengen.
Het resultaat van de landelijke exitpoll is een indicatie van de landelijke opkomst en de uitslag in termen van zetels in de Eerste Kamer. Daarbij moet rekening worden gehouden met bijbehorende onderzoeksmarges. De gemiddelde marge is 1 zetel. In de praktijk kan het ook voorkomen dat er 2 zetels verschil zijn bij een partij. De doorrekening van de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen naar de zetelverdeling in de Eerste Kamer wordt gebaseerd op de aanname dat Provinciale Statenleden op hun eigen partij stemmen. Voor de provinciale partijen wordt aangenomen dat de hun leden stemmen op een overkoepelende partij.
Hoe gaat een exitpoll in zijn werk?
Een exitpoll is een schaduwverkiezing. Ipsos medewerkers vragen kiezers die het stemlokaal verlaten of zij nogmaals willen ‘stemmen’. De kiezer krijgt een stembiljet met daarop dezelfde keuzes als op het officiële stembiljet. De kiezers kunnen hun stembiljet vervolgens anoniem deponeren in de ‘stembus’ van de Ipsos medewerker. De bereidwilligheid van kiezers om mee te doen is doorgaans hoog, namelijk zo’n 85 procent.
De selectie van de stembureaus
Een belangrijk verschil met regulier verkiezingsonderzoek is de steekproefopzet: Ipsos trekt bij een exitpoll niet een steekproef van kiezers maar van stembureaus. We nemen de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 als voorbeeld. Er waren in Nederland toen 12,9 miljoen stemgerechtigden die hun stem konden uitbrengen in ongeveer 9.300 stembureaus. Ipsos heeft hieruit 43 stembureaus geselecteerd. Voor deze stembureaus waren in totaal ruim 67.000 kiesgerechtigden uitgenodigd, waarvan zo’n 82 procent is komen stemmen. Ipsos heeft deze exitpoll dus gebaseerd op ongeveer 55.000 kiezers. Toch zegt het niet zo veel. We moeten namelijk niet vergeten dat het in feite een steekproef was van slechts 43 van de 9.300 stembureaus. Ipsos verzamelt weliswaar informatie over 55.000 kiesgerechtigden, maar de voorselectie kan een enorme impact hebben.
Zo’n kleine steekproef is toch nooit genoeg?
Een statistisch analysemodel biedt daarom uitkomst. Door gebruik te maken van de stemhistorie van de stemlokalen, denkt Ipsos ondanks de beperkte steekproef toch tot een zeer nauwkeurige indicatie van de verkiezingsuitslag komen. De kern van het analysemodel zit in de vergelijking met de vorige verkiezingen. Van elk stembureau weten we wat mensen bij eerdere verkiezingen gestemd hebben. Door het resultaat van de exitpoll te vergelijken met de uitslag van toen, kunnen we bepalen wat de trend is, aldus Ipsos.
Iets anders dan een slotpeiling
Een exitpoll is gebaseerd op feitelijk stemgedrag. Dat is een essentieel verschil met het verkiezingsonderzoek dat voorafgaand aan de verkiezingsdag wordt gehouden, de zogenaamde slotpeilingen. Slotpeilingen zijn immers gebaseerd op de stemintentie van mensen en die komt lang niet altijd overeen met het daadwerkelijke gedrag. Zeggen en doen zijn twee werelden van verschil, aldus Ipsos.
Bron: Persbericht Ipsos, 21 maart 2019