Hoe beleven mensen schoonheid? Dat is de centrale vraag van Project Beauty waarover we al eerder publiceerden (hier en hier). Het internationale onderzoek is inmiddels in acht landen uitgevoerd: Nederland, VK, Ierland, VS, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Peru. In elk land wordt de vragenlijst in de lokale taal afgenomen. De term ‘schoonheid’ werd telkens anders vertaald: als schoonheid, beauty, Schönheit, bellezza en krása. Marius Hogendoorn, die verantwoordelijk is voor het project, schreef er een bijdrage over.
▼
De oorsprong van het project ligt in Nederland. De eerste benchmark vond in 2011 plaats met een Nederlandstalige vragenlijst. Daarna volgden de UK en Ierland. Daarmee kwam de eerste vertaalslag in zicht: van schoonheid naar beauty. Deze Engelse term bleek het meest overeen te komen met het Nederlandse begrip en werd vervolgens de standaard voor verdere vertalingen.
Toch roept deze aanpak fundamentele validiteitsvragen op. Betekent beauty echt hetzelfde als schoonheid? Alleen al het dagelijks gebruik verschilt: in Nederland is beauty een gangbaar leenwoord (denk aan beautysalon), terwijl het Nederlandse woord ‘schoonheid’ voor een Engelssprekende als abracadabra klinkt. Ondanks deze asymmetrie werd gekozen om hiermee door te gaan, met het besef dat elke vertaling een interpretatie is – en dus een grens aan validiteit stelt.
Taal en cultuur: altijd weerbarstig
Abstracte concepten als schoonheid zijn lastig te vertalen, zeker in internationaal surveyonderzoek. De formele betekenis van beauty wijkt ongetwijfeld af van die van belleza of krása. Toch zijn er twee verzachtende omstandigheden die deze ambiguïteit draaglijk maken.
Ten eerste staat in Project Beauty de persoonlijke interpretatie van schoonheid centraal. Respondenten krijgen geen definitie opgelegd en hoeven het begrip ook niet te omschrijven. Het gaat om hun eigen beleving – juist omdat schoonheid voor iedereen iets anders betekent.
Ten tweede blijken culturele verschillen soms belangrijker dan taalkundige. De Engelse vragenlijst werd gebruikt in de UK, Ierland en de VS. Opvallend genoeg verschillen de antwoorden uit de UK en de VS soms meer dan die tussen de VS en Nederland. Zo zegt 36,5% van de Amerikanen dat gevoelens veel invloed hebben op hun ervaring van schoonheid, tegen 31,2% van de Nederlanders, en slechts 18,7% van de Britten. Hieruit blijkt dat levenshouding soms meer bepalend is dan taal.
Een mooi ding
Onlangs werd een Arabische versie van de vragenlijst ontwikkeld, in samenwerking met een voormalig hoofd van de vertaalafdeling van de VN in New York. Deze versie is nog niet ingezet, maar benchmarks in Arabischsprekende landen staan in de planning.
En soms blijkt een vertaling onmogelijk. In Zuid-Korea werd de uitvoering van het project overwogen, maar daar bleek het begrip ‘beauty’ niet eenduidig te vertalen. Het Koreaans kent vier verschillende termen die afzonderlijk slechts delen van de Engelse betekenis dekken:
- mi-in (미인): een mooi persoon
- a-reum-da-um (아름다움): een mooi ding
- mi-jeom (미점): ook een mooi ding
- mae-ryeok (매력): charme
Een simpele vraag als ‘Kan schoonheid gekocht worden?’ is daardoor onbruikbaar – de keuze van het woord bepaalt het antwoord. Ook in het Chinees is een bruikbare vertaling problematisch. Zo wordt gaandeweg duidelijk waar de grenzen van dit project liggen.
Zingeving
Ondanks (of dankzij) deze complexiteit blijft het onderzoek verrassende inzichten opleveren. Inmiddels is de vragenlijst door de jaren heen ingevuld door meer dan 15.000 deelnemers, en telkens zijn we verrast door de feedback die we krijgen. Binnenkort hopen we benchmarks te starten in Frankrijk, Spanje of een Scandinavisch land. Want vragen over schoonheid roepen automatisch vragen op over zingeving – en dat raakt direct aan de missie van Project Beauty.
Meer over Project Beauty is te vinden op de website van het onderzoek: b-u-t.net.