Niet langer neutraal in de genderdiscussie

‘Alleen man en vrouw, is dat nog wel van deze tijd?’ In de afgelopen jaren waren er diverse opdrachtgevers die de vraag stelden wanneer ze de vragenlijst onder ogen kregen. Ons gevoel zegt ‘nee’, maar als branche hebben we hier nog altijd geen eenduidig antwoord op.

Een studie uitgevoerd door Rutgers in 2012 toont aan dat 5,7% van de mannen en 4% van de vrouwen zichzelf niet eenduidig man of vrouw voelt. Ongeveer 1% identificeert zich helemaal niet met het biologische geslacht. Dit onderzoek is uitgevoerd onder Nederlanders van 15-70 jaar. In het begin van de zomer van 2020 kondigde de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan dat de geslachtsaanduiding op identiteitskaarten verdwijnt. Al eerder schaften de gemeenten Amsterdam en Utrecht ‘onnodige sekseregistratie’ af. Kortom, vanuit de maatschappij komen genoeg signalen om aandacht te besteden aan dit onderwerp.

Respondent centraal

In een onderzoek besteden we bij alle vragen veel aandacht aan de volledigheid van de antwoordmogelijkheden en willen we voorkomen dat respondenten hun antwoord niet kwijt kunnen. Een goede respondent-experience blijft wat ons betreft een belangrijk aandachtspunt bij het opstellen van een vragenlijst. Daarom bieden wij bijvoorbeeld ook altijd een ‘weet niet’-optie aan. Het verhoogt de validiteit en betrouwbaarheid van je onderzoek en draagt bij aan een betere experience voor de respondent. Waarom doen we dit dan niet bij de ‘gendervraag’?

Het uitbreiden van de gendervraag zorgt ook voor een ‘inclusiever’ onderzoek. Uiteindelijk willen we de stem van alle typen klanten vertegenwoordigd zien in de board room. Meer aandacht besteden aan deze vraag is dus goed voor de respondent, goed voor de branche en goed voor de klant. Win-win-win.

Er is meer naast man en vrouw

Naast man en vrouw heeft Ruigrok NetPanel de standaardvraag aangevuld met een derde genderidentiteit. We hebben de keuze gemaakt om een eenvoudige, neutrale categorie toe te voegen onder man en vrouw: ‘…’, met een open invulveld. Uit deskresearch bleek dat in veel vragenlijsten van andere organisaties ‘anders’ of ‘overig’ gebruikt wordt, áls er al een derde categorie wordt aangeboden. Deze antwoorden dragen een negatieve associatie met zich mee, wat we juist willen voorkomen. Op wetenschappelijk gebied zijn er vooral studies naar genderidentiteit gedaan. Over hoe dit het beste in vragenlijsten te verwerken is, is weinig tot niets te vinden.

Gendervraag in de praktijk

Uit onze eigen resultaten blijkt dat minder dan 1% niet ‘man’ of ‘vrouw’ antwoordt op de vraag ‘Ik ben een…’. Dat houdt in dat vaak één of twee respondenten de derde optie kiezen. Zij antwoorden bijvoorbeeld ‘mens’, of ‘transgender’. Een goede datacontrole blijft natuurlijk ook in dit geval relevant.

Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat het toevoegen van een open invulveld de drempel gewoonlijk verhoogt om voor dit antwoord te kiezen. We verwachten dus dat men hier alleen voor kiest als dit antwoord écht voor die persoon geldt. We zien tot nu toe nog geen bewijs dat er misbruik wordt gemaakt van deze vraag.

Om de representativiteit van de steekproef te beoordelen maken we in de meeste gevallen gebruik van de Gouden Standaard. Tijdens de datacollectie wordt regelmatig gequoteerd op mannen en vrouwen. In de praktijk houdt dit in dat als je je als respondent niet in een van deze antwoorden kunt vinden, je wordt uitgescreend. Nu houden we deze respondenten wél in de steekproef. We geven hen weegfactor 1 en accepteren de minimale afwijking bij de man/vrouw-verdeling.

Wij zien de aanpassing van de gendervraag als een stap in de goede richting en hopen dat ook andere marktonderzoekers zich bewust(er) worden van het onderwerp. Hier ligt ook een rol voor de MOA en het CBS om meer ‘van deze tijd’ te zijn: informeer de branche en maak referentiedata beschikbaar die aansluiten bij de veranderende maatschappij.